حریم داران ولایت

منظور از عدالت بین همسران

اکنون لازم است این موضوع بررسى شود که منظور از عدالتی که جزو شرائط تعدد همسر ذکر شده است چیست؟

آیا این عدالت مربوط به امور زندگى از قبیل هم‏خوابگى و وسایل زندگى و رفاه و آسایش است یا منظور عدالت در حریم قلب و عواطف انسانى نیز هست؟

شک نیست که" عدالت" در محبت‏هاى قلبى خارج از قدرت انسان است چه کسى میتواند محبت خود را که عواملش در بیرون وجود اوست از هر نظر تحت کنترل درآورد؟ بهمین دلیل رعایت این نوع عدالت را خداوند واجب نشمرده و در آیه 129 همین سوره نساء میفرماید" وَ لَنْ تَسْتَطِیعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَیْنَ النِّساءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ": شما هر قدر کوشش کنید نمیتوانید در میان همسران خود (از نظر تمایلات قلبى) عدالت و مساوات برقرار سازید.

بنا بر این محبت‏هاى درونى مادامى که موجب ترجیح بعضى از همسران بر بعضى دیگر از جنبه‏هاى عملى نشود ممنوع نیست، آنچه مرد موظف به آن است رعایت عدالت در جنبه‏هاى عملى و خارجى است.

از این بیان روشن میشود: کسانى که خواسته‏اند از ضمیمه کردن آیه فوق (فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَواحِدَةً) به آیه 129 (وَ لَنْ تَسْتَطِیعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَیْنَ النِّساءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ) چنین نتیجه بگیرند که تعدد زوجات در اسلام مطلقا ممنوع است، زیرا در آیه نخست آن را مشروط به عدالت کرده، و در آیه دوم عدالت را براى مردان در این مورد امرى محال دانسته است، سخت در اشتباهند.

زیرا همانطور که اشاره شد عدالتى که مراعات آن از قدرت انسان بیرون است                       

 عدالت در تمایلات قلبى است، و این از شرائط تعدد زوجات نیست و آنچه از شرائط است عدالت در جنبه‏هاى عملى است.

گواه بر این موضوع ذیل آیه 129 همین سوره میباشد آنجا که میگوید:

" فَلا تَمِیلُوا کُلَّ الْمَیْلِ فَتَذَرُوها کَالْمُعَلَّقَةِ" یعنى:" اکنون که نمیتوانید مساوات کامل در محبت میان همسران خود رعایت کنید لا اقل تمام تمایل قلبى خود را متوجه یک نفر از آنان نسازید که دیگرى را به صورت بلا تکلیف در آورید".

نتیجه اینکه کسانى که قسمتى از این آیه را گرفته و قسمت دیگر را فراموش کرده‏اند گرفتار چنان اشتباهى در مسئله تعدد زوجات شده‏اند که براى هر محققى جاى تعجب است.

از این گذشته از نظر فقه اسلامى و منابع مختلف آن در میان شیعه و اهل تسنن مسئله تعدد زوجات با شرائط آن از ضروریات فقه اسلام محسوب مى‏شود[2] .

با توجه به نکات مطرح شده آنچه در این میان ضروری به نظر میرسد بیان معنای عدالت مورد نظر خداوند از بیان معصومین علیهم السلام است که در ادامه به یک روایت در این زمینه اشاره خواهد شد .

2094/ [2]- محمد بن یعقوب: عن علی بن إبراهیم، عن أبیه، عن نوح بن شعیب، و محمد بن الحسن، قال: سأل ابن أبی العوجاء هشام بن الحکم، فقال: ألیس الله حکیما؟ قال: بلى، هو أحکم الحاکمین.

قال: فأخبرنی عن قوله عز و جل: فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنى‏ وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَواحِدَةً ألیس هذا فرض؟ قال: بلى.

قال: فأخبرنی عن قوله عز و جل: وَ لَنْ تَسْتَطِیعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَیْنَ النِّساءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ فَلا تَمِیلُوا کُلَّ الْمَیْلِ «1» أی حکیم یتکلم بهذا؟ فلم یکن عنده جواب، فرحل إلى المدینة، إلى أبی عبد الله (علیه السلام)، فقال: «یا هشام فی غیر وقت حج و لا عمرة؟» قال: نعم جعلت فداک، لأمر أهمنی، إن ابن أبی العوجاء سألنی عن مسألة لم یکن عندی فیها شی‏ء قال: «و ما هی»؟ قال: فأخبره بالقصة.

فقال له أبو عبد الله (علیه السلام): «أما قوله عز و جل: فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنى‏ وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَواحِدَةً یعنی فی النفقة، و أما قوله: وَ لَنْ تَسْتَطِیعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَیْنَ النِّساءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ فَلا تَمِیلُوا کُلَّ الْمَیْلِ فَتَذَرُوها کَالْمُعَلَّقَةِ «2» یعنی فی المودة».

قال: فلما قدم علیه هشام بهذا الجواب و أخبره، قال: و الله، ما هذا من عندک[3].

روزی ابن ابی العوجاء که از مشهورترین منحرفان زمان خود بود از هشام ابن حکم یکی از بهترین شاگردان امام صادق علیه السلام پرسید آیا خداوند حکیم است و سخن بیهوده نمیگوید هشام جواب داد بله بلکه او حکیم ترین حکما ست .

گفت پس آیا عدالتی که در آیه فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنى‏ وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَواحِدَةً ( با زنان پاک ازدواج نمائید ، دو یا سه یا چهار همسر و اگر میترسید عدالت را رعایت نکنید ، تنها یک همسر بگیرید ) آمده واجب است هشام گفت بله .

پرسید پس چگونه خداوند در جای دیگر قرآن میفرماید وَ لَنْ تَسْتَطِیعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَیْنَ النِّساءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ فَلا تَمِیلُوا کُلَّ الْمَیْلِ ( و هرگز نمیتوانید که میان همسرانتان عدالت برقرار کنید هرچند بر آن بسیار تمایل داشته باشید ) پس چگونه خداوند به چیزی امر میکند و ان را واجب مینماید در صورتی که خود او میفرماید هرگز به این کار موفق نمی شوید ، آیا این دستور لغو و بیهوده ای نیست ؟

هشام که در پاسخ درماند به مدینه خدمت امام صادق علیه السلام رسید و موضوع  را پرسید امام صادق علیه السلام فرمودند قول خداوند عز و جل: فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنى‏ وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَواحِدَةً درباره نفقه و مسایل مادی زندگی است ولی قول او که میفرماید : وَ لَنْ تَسْتَطِیعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَیْنَ النِّساءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ  درباره محبت و علایق است .

وقتی هشام بازگشت و جواب را ابن ابی العوجاء داد گفت و الله این جواب از تو نیست .

آنچه از این روایت فهمیده میشود این است که منظور از عدالت در آیه رعایت مساوات و قسط در مسایل مادی زندگی است . لذا در بین همسران باید این چنین عدالتی رعایت شود و هیچگاه نمیتوان از کسی انتظار داشت در علایق قلبی خود که امری است درونی بتواند عدالت را رعایت نماید - البته نباید هیچ وقت این موضوع در عمل فرد خود را نشان دهد – از این رو افرادی که با موضوع چند همسری به بهانه عدم امکان عدالت - به معنی عدالت در محبت و علاقه درونی - مخالفت دارند بدون دلیل و جهت خواهد بود .

الاشاره

در پایان این بخش بنا به حدیث شریف العاقل تکفیه الاشاره به بیان احادیث اهل بیت علیهم السلام درباره غیرت زنان نسبت شوهرشان ذکر میکنیم .

2098/ [6]- و عنه، قال: حدثنا محمد بن الحسن (رحمه الله)، قال: حدثنا محمد بن الحسن الصفار، عن أحمد بن محمد بن عیسى، عن علی بن الحکم، عن محمد بن الفضیل، عن سعد الجلاب، عن أبی عبد الله (علیه السلام)، قال: «إن الله عز و جل لم یجعل الغیرة للنساء، إنما تغار المنکرات منهن، فأما المؤمنات فلا، إنما جعل الله عز و جل الغیرة للرجال، لأنه قد أحل الله عز و جل له أربعا و ما ملکت یمینه، و لم یجعل للمرأة إلا زوجها وحده، فإن بغت معه غیره کانت زانیة» [4].

امام صادق علیه السلام میفرماید :

بدرستی که خداوند عز و جل برای زنان غیرت قرار نداده است و هرچه هست غیرت های منکر آنان یا جوشش های منکری از آنان است که البته زنان مومن چنین نیستند و اینگونه است که خداوند فقط غیرت را برای مردان قرار داده است زیرا چهار همسر و آنچه از کنیزان مالک باشد بر او حلال است ولی برای زن فقط همسرش حلال است و اگر سراغ مرد دیگری غیر از همسرش رود زناکار است .

و عنه علیه السلام : ان الغیرة لیست إلا للرجال و أما النساء فإنما ذلک منهن حسد و ان اللَّه أکرم أن یبتلیهن بالغیرة و یحل للرجل معها ثلاثاً[5] .

امام صادق علیه السلام :

غیرت فقط برای مردان است و آنچه زن ها دارند بدرستی که فقط حسادت است و خداوند بزرگوارتر از آن است که آنان را با غیرت آزمایش کند در حالی که برای مرد همراه همسرش سه همسر دیگر حلال باشد .

37- عدة من أصحابنا عن أحمد بن محمد بن خالد عن عثمان بن عیسى عن بعض أصحابنا عن أبى عبد الله علیه السلام قال: لیس الغیرة الا للرجال، فاما النساء فانما ذلک منهن حسد و الغیرة للرجال و لذلک حرم على النساء الا زوجها و أحل للرجال أربعا، فان الله أکرم من أن یبتلیهن بالغیرة و یحل للرجل معها ثلاثا [6] .

امام صادق علیه السلام میفرماید :

غیرت فقط برای مردان است و آنچه زن ها دارند بدرستی که فقط حسادت است و غیرت برای مردان است و از آن جهت هر مردی غیر از همسرشان بر زنان حرام شده است و حلال شده بر مرد چهار همسر ، خداوند بزرگوارتر از آن است که زن ها را با غیرت آزمایش کند در حالی که برای مرد همراه همسرش سه همسر دیگر حلال باشد .

حال سوال این است چرا بعضی از افراد با این موضوع مخالفت میکنند حتی اگر بدانند حضور چند همسر در خانواده سیره انبیاء عظام و ائمه طاهرین علیهم السلام بوده است ؟ و هیچ کدام از انبیای عظام (جز حضرت عیسی علیه و علی نبینا و آله السلام که - بنا بر مشهور - هرگز ازدواج نکرد) و ائمه طاهرین تک همسری را برنگزیدند باز هم متعصبانه چند همسری را غیر انسانی ! و غیر اسلامی ! میدانند . حد اکثر بعضی از افراد از باب ارادت به حضرات معصومین علیه السلام به ساختن توجیهات بی جهت و بی وجه رو آورده اند . ولی در هر صورت این حقیقتی ست روشن که هر صاحب چشم بینایی آنرا خواهد پذیرفت .